Hastalığın etkeni nedir?

Maymun çiçeği virüsü (Monkeypox Virus), insanlarda çiçek hastalığına benzer hastalıklara neden olan zoonotik, Poxviridae ailesinin Orthopoxvirus cinsinden bir DNA virüsüdür.

Maymun çiçeği virüs yeni tanımlanmış bir virüs mü?

Monkeypox virüsü ilk olarak 1958'de Singapur'dan Danimarka'daki bir araştırma tesisine gönderilen maymunların hastalanmasıyla izole edilmiş ve tanımlanmıştır. Bununla birlikte, doğrulanmış ilk insan vakası, virüsün Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde çiçek hastalığı olduğundan şüphelenilen bir çocuktan izole edildiği 1970 yılındadır. Orta ve Batı Afrika’daki tropikal yağmur ormanlarının bulunduğu 11 ülkede görülen bu hastalığın sıklığı tam bilinememektedir. Afrika’da her yıl birkaç yüz olgu olduğu tahmin edilmektedir. Hastalık zaman zaman Afrika kıtasından enfekte hayvanlar ya da insanlar aracılığı ile diğer kıtalara taşınmış ve az sayıda insanı etkilediği izlenmiştir.

14 Mayıs 2022'de Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA) tarafından iki maymun çiçeği vakasından oluşan bir ailesel küme rapor edilmiştir. Bu vakaların daha önce 7 Mayıs 2022'de Birleşik Krallık'ta bildirilen ve Nijerya'dan gelen seyahatle ilişkili olan vakayla bağlantısı yoktur. Ancak 14 Mayıs’tan bu yana 21 Mayıs itibari ile daha önce virüsün belirli sıklıkta görüldüğü Batı ve Orta Afrika dışında Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinden 92 laboratuvarda tanısı konmuş ve şüpheli olgu sayısı hızla artmaya başlayınca dikkatler üzerine çevrilmek zorunda kalmıştır. 19 Mayıs 2022 itibariyle dünya genelinde 38 vaka doğrulanmıştır ve sayılar giderek artmaktadır. Güncel epidemiyolojik veriler
https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385
adresinden takip edilebilir. Raporlanan vakaların çoğunun genç erkek olması ve çoğunun kendini erkeklerle seks yapan erkekler olarak tanımlaması dikkat çekicidir ve bu vakalardan hiçbiri yakın zamanda hastalığın endemik olduğu bölgelere seyahat öyküsü bildirmemişlerdir.

Virüs insana nasıl bulaşmaktadır?

Virüs enfekte insanın vücut sıvılarına, cilt lezyonlarına doğrudan temas veya hasta hayvan ve kişilerin vücut sıvıları ile kirlenmiş cansız cisimlerle (giysi, çarşaf, havlu vb.) temas ile dolaylı olarak cilt ve mukozalar yoluyla bulaşabilir. Solunum yolu ile bulaşmanın büyük solunum damlacıkları ile olduğu ve bu damlacıklar uzun mesafeler kat edemeyeceği için insandan insana bulaşma için; yüz yüze, uzun süreli ve yakın temasın gerekliliği düşünülmekte ve cinsel ilişki sırasında bulaşmasının da mümkün olabileceği belirtilmektedir.

Çiçek hastalığı ve Suçiçeği hastalığı ile benzer bir hastalık mıdır?

“Çiçek”li hastalıklar virüsların neden olduğu birbirine benzer hastalıklardır. Dolayısıyla çiçek ve suçiçeğinde görülen cilt lezyonlarına benzer lezyonlar maymun çiçeğinde de görülmektedir. Ancak hem lezyonların vücuttaki yerleşimleri hem görüntüleri hem de seyirleri farklıdır. Ayrıca çiçek hastalığı aşı sayesinde eredike edilmiştir. Çiçek ve suçiçeğinin aksine Maymun çiçeğinde lenfadenopatiler yaygındır. Yakın zamanda (son bir ay içinde) hastalığın görüldüğü Afrika ülkeleri ve İspanya, Portekiz gibi Avrupa ülkelerine gitmiş olan kişilerde hastalık belirtilerinin görülmesi maymun çiçeğini düşündürmelidir.

Belirti ve bulguları nelerdir ve klinik seyri nasıldır?

Maymun çiçeği hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenfadenopatiler ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Yakınmalar, virüs ile temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar. Maymun çiçeği olduğu teyit edilen hayvan veya kişilerle temas etmiş olanlar, son temastan sonraki 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından izlenmelidir.
Hastalığı ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür. Bu belirti ve bulguların çoğu birçok hastalıkta görülebilir ancak lenfadenopatilerin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.
Hastalığın klinik seyri, genellikle 2-4 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşmektedir. Çiçeğe göre daha hafif olmakla birlikte aşılanmamış kişilerde, çocuklarda, hamile kadınlarda ve bağışıklığı baskılanmış kişilerde daha kötüdür. Vaka ölüm oranları %3-6 civarında bildirilmektedir.
Dünya sağlık örgütünün olası ve şüpheli olgu tanımları konusunda da sağlık çalışanlarının hızla bilgilendirilmesi önemlidir. 15 Mart 2022’ den itibaren non- endemik bölgede grip benzeri belirtilerle birlikte sebebi açıklanamayan akut papüler veya veziküler döküntülü olgular şüpheyle karşılanmalıdır. Belirtiler, 21 gün içinde maske ve gözlüksüz kanıtlanmış ya da olası olgu ile yüzyüze temaslılarda ya da kanıtlanmış ya da olası olguların cilt, cilt lezyonları (cinsel temas dahil) ya da kullandıkları giysi, çamaşır, çarşafları ile temasta bulunanlarda, ya da endemik ülkelere seyahat etmiş olanlarda ve çok sayıda cinsel eşi olanlarda görülmesi durumunda olası olgu olma ihtimali ile mutlaka PCR ile DNA istenmelidir.

Hastalığın tanısı nasıl konur?

Tanı genellikle lezyonlardan alınan materyallerde, biyogüvenlik düzeyi 3 laboratuvarlarda türe özgü PCR ile virüse ait DNA’nın gösterilmesine dayanmaktadır.
Maymun çiçeği virüsünün bulaştığından şüpheleniliyorsa, şüpheli vaka için aşağıdaki kriterleri karşılıyorsa numune alınmalıdır.

Bunun için, maymun çiçeği için en uygun teşhis örnekleri cilt lezyonlarından, açık lezyonda yoğun sürüntü veya veziküllerden ve püstüllerden gelen sıvıdan ve kuru kabuklardan alınır. Mümkün olduğunda biyopsi bir seçenektir. Lezyon örnekleri kuru, steril bir tüpte (viral taşıma ortamı yok) saklanmalı ve soğuk tutulmalıdır. Semptomlar başladıktan sonra numune toplama, viremi süresinin kısa olması nedeniyle PCR kan testleri genellikle yetersizdir ve hastalardan rutin olarak alınmamalıdır. Alınan numuneler ulusal ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak paketlenmeli ve gönderilmelidir.
Ülkemizde referans laboratuvarı T.C. Sağlık Bakanlığı Ankara Halk Sağlığı Laboratuvarıdır.

Virüs solunum salgılarında, kanda ve idrar dahil diğer sıvılarda da saptanabilir. Örnek alımı ve laboratuvara gönderimde biyogüvenlik önlemlerine uyulmalıdır. Bulaşma rutin mikrobiyoloji veya viroloji laboratuvar uygulamalarında hiçbir zaman belgelenmemiştir.

Tedavisi ve aşısı var mıdır?

Maymun çiçeği hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yoktur. Şimdiye kadar görülen olgular, sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alınmıştır.

ABD’de maymun çiçeği hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOSTM (Imvamune ve Imvanex adları ile de bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır. Bu zayıflatılmış (atönüe) aşı, çiçek ve maymun çiçeğine karşı etkilidir. Laboratuvarda bu tür virüslerle çalışanlara ve salgın durumunda temas edenlerde kullanılmak üzere kısıtlı sayıda mevcut olduğu bilinmektedir. Aşı temastan sonra da uygulanabilmektedir.

Çiçek aşısı maymun çiçeğinden korur mu?

Dünya Sağlık Örgütü Afrika’daki tecrübelerden yola çıkarak çiçek aşısının maymun çiçeğinden %85 kadar koruma sağlayacağını bildirmektedir. Ancak çiçek aşısı 1980’den beri uygulanmamaktadır. Bu nedenle çiçek aşısı yapılmış kişiler bugün 40-50 yaş ve üzerindeki kişilerdir. Aradan geçen bu uzun süre sonunda koruyuculuğun hangi düzeyde devam ettiğini söylemek zordur. Bununla birlikte Afrika’daki ev içi bulaşmaların çiçek aşısı olmuş kişilerde daha az olduğu ve ağır hastalıktan korundukları gözlenmiştir.
Çiçek aşısı uygun sağlık personeline yapılabilir ve 21 günlük olası kuluçka süresinin tamamı boyunca izole edilmesi gerekebilecek vakaların temaslılarına önerilir. Aşı klinik seyri hafifletebilmekte, hatta klinik oluşmamasını sağlayabilmektedir.

Pandemiye yol açma olasılığı var mıdır?

Maymun çiçeği hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması, şimdiki bilgilere göre asemptomatik enfeksiyon yapmaması, yakın ve uzun süreli temas ile bulaşması, bir DNA virusu olduğundan daha az mutasyon geçirmesi (COVID-19’daki gibi yeni varyantların çıkmaması) gibi faktörler göz önünde bulundurulduğunda COVID-19 gibi bir pandemiye yol açması pek beklenmemektedir.

Kaynaklar:

1. CDC. Monkeypox. Laboratory procedures. https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/labpersonnel/labprocedures.html
2. https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385
3. Klimud Derneği
4. Klimik Derneği