Laktoz intoleransı olan hastalarda semptomlara neden olan faktörler nelerdir?

Sindirilmemiş laktoz molekülleri kolonda karbon dioksit (CO2), kısa zincirli yağ asitleri, hidrojen ve metan gibi bakteri fermantasyonu ürünleriyle sonuçlanmaktadır. Laktoz molekülleri ozmotik olarak aktiftir de. Bu süreçlerden kaynaklanan gazlar ve kolonda içeriye ozmotik olarak indüklenen su akışı aşağıdaki semptomlara neden olur: 

• Şişkinlik
  
• Gaz oluşumu
  
• Meteorizm (karnın davul gibi gerginliği)
  
• Kramplı mide ağrısı
  
• İshal

İnce bağırsakta meydana gelen azalmış glikoz emilimi, aynı zamanda geçici olarak yorgunluk semptomlarına neden olabilir. 

Laktoz intoleransında, genetik olan primer form ile sekonder olan kazanılmış form daima ayırt edilmelidir; çünkü bu ayırım tedavi için kritiktir.

Primer (yetişkin) laktoz intoleransı dünya çapında en sık rastlanan enzim yetersizliğidir

Tüm memelilerde olduğu gibi insanlarda laktazın üretimi, anne sütünden kesilme sonrası azalmaktadır. Yoğun süt çiftçiliği yapan toplumlarda, yaklaşık 7500 yıl önce mutasyon taşıyıcılığı bakımından yaşam boyu süren laktaz sürekliliğini sağlayan koruyucu mutasyonlar gelişti. Avrupa’da laktozun yaşam boyu tüketimine yönelik bir adaptasyon olarak, DNA’daki laktaz  
geninin -13910. pozisyonunda bulunan sitozin (C→ laktaz üretiminde azalma), timidinle yer değiştirdi (T → laktaz sürekliliği).

Alman popülasyonunun yaklaşık %75’inde bu gen varyantı mevcut olduğundan Almanya’da primer ve sekonder laktoz intoleransı ayrımının doğrulanması gerekliliği ortaya konmuştur.
Bu koruyucu mutasyonu taşımayan hastalarda laktaz üretimi yaşam süresince azalmaya devam etmektedir. Dolayısıyla, popülasyonunun %25’inin yaşamı boyunca laktoz intoleransı geliştireceği varsayılmaktadır.

Yeni analitik yöntemler sayesinde daha yüksek duyarlılık

Bugün, %25 figürünün fazla tahmin edilmiş olduğunu biliyoruz; çünkü genellikle araştırılan -13910 C → T mutasyonu tek başına laktaz üretiminin sürekliliğinden sorumlu değil. Avrupa’daki gelişime paralel olarak, diğer bölgelerde de süt şekerinin yaşam boyu tüketimine yönelik adaptasyonlar gelişti. Laktaz genindeki laktaz sürekliliğiyle ilgili diğer genetik varyantlar, -13907 C → G, -13913 C → T, -13914 G → A, ve -13915 T → G polimorfizmleridir.

Bu genetik varyantlar, laboratuarımızda incelenen vakaların yaklaşık %10’unda ortaya çıkmaktadır.Yani bu ek mutasyonlar Alman nüfusunda da mevcuttur. Bu gerçek, analitik teknolojinin son teknoloji olan DNA dizilemesine doğru değişmesiyle sonuçlanarak tartışmasız biçimde tüm sorumlu mutasyonların tespit edilmesine yol açmıştır. Sonuç olarak, hastaların ek %10’unda (bir başka) koruyucu mutasyon belirlenebilir.

Bunun anlamı, Almanya’da popülasyonunun yaklaşık %15’inin primer (genetik olarak belirlenmiş) laktoz intoleransından muzdarip olduğudur. Bugün, genetik test, genetik yatkınlığın güvenilir şekilde primer (genetik) laktoz intoleransına atfedilebilmesine olanak sağlamaktadır

Şekil: Laktaz üretimi
Tüm memelilerde olduğu gibi insanlarda laktaz üretimi normalde sütten kesilme sonrası yavaş yavaş azalmaktadır. Süt şekerinin yaşam boyu tüketilmesine yönelik bir adaptasyon olarak, her nasılsa, koruyucu mutasyonlar olan 13910 C → T, -13907 C → G, -13913 C → T,  -13914 G → A ve -13915 T → G mutasyonları gelişmiştir. Her birisi yaşam boyu süren laktoz sürekliliği getirmektedir. Biz laboratuarda hastanın bu genetik varyantlardan herhangi birisini taşıyıp taşımadığını bulmak üzere test yapıyoruz.

Laktoz intoleransının sekonder formunda laktaz üretimi genetik sebebiyle değil, altta yatan başka bir hastalığın sonucu olarak azalmıştır.

Sekonder laktaz yetersizliği kendisini örneğin, hücre bölünmesini durdurucu tedavi veya antibiyotik tedavisi verildiği zaman ya da Çölyak veya Crohn hastalığı olan kişilerde ince bağırsak epiteline (laktazın sentezlendiği yere) zarar vermek olarak gösterebilir.

İkincil nedeni olan laktaz yetersizliği geçicidir ve bağırsak epiteli yenilendikten sonra tekrar düzelebilir. Mevcut laktoz intoleransını doğrulamak amacıyla tanıda laktoz yükleme testi kullanılmaktadır.

Şekil: Laktozun uygulanmasını takiben kan şekerinde hiç artış yok ve semptomların gelişimi laktoz intoleransını belirtiyor. Diyabetes mellituslu veya anormal bakteri kolonileşmesi olan hastalarda yalancı negatif sonuçlar ortaya çıkabilir. Hastalıklar ve gastrik boşalma sonuçları etkileyebilir- mideden hızlı geçiş yüksek kan şekeri değerleriyle, yavaş geçişse düşük değerlerle sonuçlanır.

Sadece genetik test primer ve sekonder laktoz intoleransı arasındaki farkı gösterebilir.

Primer ve sekonder laktoz intoleransı arasındaki farkı göstermek amacıyla genetik test kullanılabilir. Bu sebeple, laktoz intoleransı genetik testi, laktoz yükleme testinde pozitif çıkan tüm durumlarda takip testi olarak tavsiye edilmektedir.