Fruktoz İntoleransı

Fruktoz intoleransında genetik olarak belirlenmiş enzim eksikliği (kalıtımsal fruktoz intoleransı, HFI) ile fruktoz taşıma (transport) defekti (fruktoz malabsorpsiyonu) arasında ayırım yapılması gerekmektedir. Her iki form için de hedeflenmiş tanılama yürütülebilir; ayırıcı tanı kullanılarak altta yatan patolojik mekanizmanın netleştirilmesi, terapötik olarak önemlidir. 

Gıdaların sindiriminden gelen fruktoz karaciğerde metabolize olur. Önce fruktoz-1-fosfata dönüştürülür. Sonraki dönüşüm basamağından aldolaz B enzimi sorumludur. Bu enzim karaciğer ve böbrek hücreleriyle ince bağırsağın muköz membranında yerleşiktir ve fruktoz-1-fosfatı gliseraldehitle dihidroksiasetonfosfata yıkar. Genetik faktörlere bağlı olarak aldolaz B enzimi ağır biçimde bozulmuşsa, bu durum fruktoz-1-fosfatın hücrelerde ciddi bir toksik etkisi olacak şekilde birikmesine neden olmaktadır. Dahası, artmış fruktoz-1-fosfat seviyesi glikolizi inhibe etmektedir. 

HFI (Herediter Fruktoz İntolerans), karaciğere toksik olan ve hipoglisemiye neden olan metabolitlerin üretildiği fruktozla ilgili metabolik bir bozukluktur. Fruktoza kronik maruziyet hepatomegaliye (karaciğer büyümesi) ve ilerleyici karaciğer yetmezliğine neden olabilir.

Bebekler sütten kesildikten sonra ve fruktoz içeren bebek gıdasıyla beslendikten sonra genellikle klinik anormallikler gösterir. Kusma, terleme atakları, nörolojik semptomlar hatta nöbetler, uyuşukluk ve gelişme bozukluğu şeklinde bildirilen hipoglisemi atakları olabilir. Sıklıkla şekerli gıdaları ve meyveyi sevmezler, ki bu HFI'nın yetişkinlik dönemine kadar farkına varılmamasına neden sık rastlandığını açıklamaktadır.

Aldolaz B genindeki mutasyonlar aşırı derecede azalmış enzim aktivitesine yol açabilir. Aldolaz B defektinden sorumlu patojenik mutasyonlar moleküler genetik testle belirlenebilir (fruktoz intoleransı genetik testi). Burada, A149P, A174D ve N334K mutasyonları Avrupa’da en yaygın görülen defektlerdir ve HFI'lı hastaların yaklaşık %85'inden sorumludur. Kalan %15, aldolaz B geninin daha nadir rastlanan mutasyonlarını taşımaktadır.

HFI’nın kalıtımı otozomal resesiftir; yani, her iki alel de (hem anneden hem babadan gelen aleller) bir mutasyon taşımak zorundadır; dolayısıyla enzim yetmezliği kliniğe yansımaktadır. HFI’nın Orta Avrupa’da prevalansı (görülme sıklığı) yaklaşık 1:20000'dir.

Fruktoz intoleransından şüpheleniliyorsa, ilk olarak aldolaz B geninde en sık rastlanan üç mutasyon (A149P, A174D, N334K) taranmaktadır. İki mutasyon bulunursa, HFI kanıtlanmış olarak değerlendirilir. Bu daha sık rastlanan mutasyonlardan hiçbirisi bulunmazsa, HFI olasılığı düşüktür. İlk aşamada tek heterozigot mutasyon (ör. ebeveyn alellerinden sadece birisi) bulunursa, aldolaz B geninin kalan kısımlarında daha nadir görülen mutasyonlar için arama yapılır. Bu durumda ikinci bir mutasyon şüphelenilen HFI tanısını doğrulayacaktır.

İlk aşamada mutasyon doğrulaması olmaksızın aşırı derecede güçlü klinik şüphe varsa, ikinci aşamada aldolaz B geninde daha nadir mutasyonlar için arama yapılabilir.

Şekil: Hasta A149P mutasyonunu her iki alelde de taşıyor (maternal ve paternal). Bu sonuç herediter fruktoz intoleransını doğrulamaktadır.

Tedavi açısından fruktoz intoleransıyla fruktoz malabsorpsiyonunun ayırt edilmesi çok önemlidir. Fruktoz intoleransının (HFI) tek mümkün ve başarılı tedavisi fruktozu diyetten çıkarmaktır. Bebeklerde ve 2-3 yaşına kadar olan küçük çocuklarda diyete sıkı biçimde uyulması gereklidir. İlerleyen yaşla birlikte, fruktoz toleransının biraz artması mümkün olduğundan fruktoz alımı az da olsa bireysel olarak uyarlanabilir. HFI erken tanısı durumunda fruktozdan sürekli olarak kaçınılması karaciğerin yağlı dejenerasyonunda azalmaya neden olmaktadır.

Esasen fruktoz intoleransı için birçok diyabetik ürünün, diyet takviyelerinin ve kalorisi azaltılmış gıdanın sorbitol içerdiği unutulmamalıdır. Sorbitol yıkılırken fruktoz üretildiği için, bu ürünleri sindirmek, etkilenen hastalarda yaşamı tehdit edici metabolik krizlere neden olabilir.

2 ml EDTA’lı kan (alternatif olarak yeni doğanlarda yanaktan alınacak 2 sürüntü)

Kan numunesinin laboratuara taşınması kargo&kurye yoluyla yapılabilir. Genetik test için hastanın imzalı onamı gerekmektedir.

Diğer sorularınız için lütfen 0212 314 4095 numaralı telefonu arayarak veya www.synevo.com.tr üzerinden Online İletişim formunu  doldurarak yada [email protected] adresine mail  ile bizimle irtibata geçebilirsiniz.

• Esposito et al. (2004): Six novel alleles identified in Italian hereditary fructose intolerance patients enlarge the mutation spectrum of the aldolase B gene. Hum Mutat. 24(6):534.
  
• Santer et al. (2005): The spectrum of aldolase B (ALDOB) mutations and the prevalence of hereditary fructose intolerance in Central Europe. Hum Mutat. 25(6):594.
  
• Wong D. (2005). Hereditary fructose intolerance. Mol Genet Metab. 85(3):165-7.