Pankreatik elastaz, pankreas tarafından üretilen ve protein sindiriminde görev alan bir enzimdir. Duodenumda tripsin aracılığıyla aktive olur ve bozulmadan ince bağırsaktan geçerek dışkıya ulaşır. Bu özelliği sayesinde dışkıda ölçülebilir düzeyde bulunur ve pankreas fonksiyonlarını değerlendirmede güvenilir bir biyobelirteç olarak kullanılır. Bu test, özellikle ekzokrin pankreas yetmezliği şüphesi olan bireylerde pankreasın yeterli sindirim enzimi üretip üretmediğini değerlendirmek amacıyla yapılır. Pankreas yetersizliği durumunda elastaz düzeyi dışkıda düşer. Bu durum yağlı dışkılama, karında ağrı, açıklanamayan kilo kaybı gibi semptomlara ve uzun vadede beslenme bozukluklarına yol açabilir.

Fekal elastaz testi aşağıdaki durumlarda önerilebilir:

• Kronik pankreatit öyküsü olan bireyler
• Açıklanamayan ishal, kilo kaybı veya yağlı dışkı şikayeti olan hastalar
• Kistik fibrozis, diyabet veya pankreas kanseri gibi pankreası etkileyen hastalıklarda ve pankreas cerrahisi yapılan durumlarda
• Crohn ve ülseratif kolit gibi inflamatuar barsak hastalığı olanlar
• Çölyak hastalığı olanlar
• Malnütrisyon ve vitamin eksikliği belirtileri gösteren hastalar

Erken tanı sayesinde pankreas enzim tedavisine başlanarak yaşam kalitesi artırılabilir.

Pankreatik fekal elastaz testi dışkı örneği ile yapılır. Testin uygulanması kolaydır ve özel bir ön hazırlık gerekmez:

• Aç kalmaya gerek yoktur.
• Normal beslenmeye devam edilebilir.
• Dışkı örneği su veya idrarla temas etmemelidir.
• Bebeklerde mümkünse bez dışı örnek tercih edilmelidir.

Numune toplama sürecinde, sağlık uzmanının yönlendirmelerine dikkat edilmelidir.

200 μg/g üzerindeki değerler normal kabul edilirken, 100–200 μg/g arası değerler orta dereceli yetmezliği, <100 μg/g ise şiddetli eksokrin pankreas yetmezliğini gösterir.

• Düşük elastaz seviyesi (<200 μg/g): Pankreas enzim üretiminde azalma olduğunu gösterir. Değer azaldıkça yetmezlik derecesi artar. Genellikle kronik pankreatit, kistik fibrozis gibi durumlarla ilişkilidir.
• Yüksek elastaz seviyesi: Klinik olarak genellikle anlamlı değildir. Aşırı sulu dışkı nedeniyle teknik hatalardan kaynaklanabilir.

Düşük fekal elastaz seviyesi, eksokrin pankreas yetmezliğine işaret eder. Bu durum şu belirtilerle kendini gösterebilir:

• Kronik ishal
• Yağlı, kötü kokulu dışkı (steatore)
• Karın şişkinliği, gaz
• Karın ağrısı, kramplar
• Kilo kaybı
• Yağda çözünen vitamin eksiklikleri (A, D, E, K)

Dışkıda pankreatik elastaz testi, pankreas fonksiyonunu değerlendirmek için kolay, invaziv olmayan ve güvenilir bir yöntemdir. Ekzokrin pankreas yetmezliği erken dönemde tespit edilirse, uygun tedavi ile sindirim sistemi sağlığı korunabilir. Sindirim sorunları yaşayan bireylerin hekime başvurarak bu testin gerekliliğini değerlendirmesi önemlidir.

• Pankreatik elastaz testi hangi durumlarda istenir? Bu test genellikle kronik ishal, açıklanamayan kilo kaybı, yağlı dışkılama (steatore), gaz ve şişkinlik gibi sindirim sistemi şikayetleri olan hastalarda istenir. Ayrıca kistik fibrozis, kronik pankreatit gibi pankreas fonksiyonlarını etkileyen durumlarda da uygulanabilir.
• Test için dışkı örneği nasıl toplanmalıdır? Dışkı örneği steril bir kapta toplanmalı, idrar veya su ile temas etmemelidir. Test için özel bir hazırlık gerekmez. Bebeklerde mümkünse bez dışı örnek tercih edilmelidir.
• Fekal elastaz testi aç karnına mı yapılır? Hayır, test için aç kalmaya gerek yoktur. Normal beslenme düzeni sürdürülebilir.
• Test sonucu ne kadar sürede çıkar? Laboratuvarın yoğunluğuna göre değişmekle birlikte genellikle 1–3 iş günü içinde sonuçlanır.
• Elastaz testi ile hangi hastalıklar teşhis edilebilir? Elastaz testi doğrudan hastalık teşhisi koymaz; ancak ekzokrin pankreas yetmezliğini gösterebilir. Bu durum sıklıkla kronik pankreatit, kistik fibrozis, pankreas kanseri veya çölyak hastalığı gibi durumlarla ilişkilidir.
• Test sonucum düşük çıktı, ne yapmalıyım? Düşük elastaz düzeyi pankreas yetersizliğini gösterebilir. Bu durumda doktorunuz ek testler isteyebilir ve pankreas enzim tedavisine (PERT) başlayabilir. Tedavi bireysel durumunuza göre planlanır.
• Fekal elastaz testi güvenilir midir? Evet, fekal elastaz testi non-invaziv ve klinik olarak yüksek duyarlılığa sahip bir yöntemdir. Fekal elastaz seviyesi, orta-ciddi yetmezlik olan vakalarda yüksek duyarlılığa sahiptir. Hafif pankreatik yetmezliği olan hastalarda ise yeterli duyarlılıkta olmayabilir. Fekal elastaz testinin özgüllüğü de oldukça yüksektir, ancak sulu dışkı gibi örneklerde özgüllüğün düşebileceği dikkate alınmalıdır.

1. Mayo Clinic Laboratories – Pancreatic Function Testing Using Fecal Elastase-1 https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/Overview/60987
2. American College of Gastroenterology – Chronic Pancreatitis Guidelines https://gi.org/guideline/management-of-chronic-pancreatitis
3. Keller J, Layer P. Human pancreatic exocrine response to nutrients in health and disease. Gut. 2005.
4. Domínguez-Muñoz JE. Diagnosis of chronic pancreatitis: Functional testing. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2010.
5. Cleveland Clinic – Exocrine Pancreatic Insufficiency (EPI)
   https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21364-exocrine-pancreatic-insufficiency