Serbest D Vitamini - D Vitamini Düzeylerinin Daha İyi Değerlendirilmesi

D vitamini, aslında vücutta güneşten gelen UVB ışınları uyarısı ile kolesterolden sentezlenen bir hormondur. D Vitamini yağda eriyen  lipofilik bir moleküldür. Steroid yapıdaki diğer hormonlar gibi kanda taşınabilmesi için taşıyıcı moleküllere bağlanır - albümin ve özellikle D vitamini bağlayıcı protein (DBP) bunların başlıcalarıdır. D vitamininin sadece küçük bir kısmı serbest olarak bulunur, yani bağlanmamıştır. Bununla birlikte, sadece serbest D vitamini hücre zarından geçebilir, nükleer D vitamini reseptörünü aktive eder ve  biyolojik olarak aktif formudur.

Şekil 1 Kanda dolaşan 25 OH Vitamin D

Bu, birçok steroid hormon için genel bir prensiptir. Örneğin günümüzde tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde total tiroid hormonları yerine serbest tiroid hormon düzeyleri belirlenmektedir. Bugün artık rutin 25-hidroksi-D vitamini için de bu mümkün olmuştur .

D vitamini aslında bir vitamin değil, bir hormondur. Östrojen, testosteron ve tiroid metabolizmasına benzeyen (sadece en önemli örnekleri adlandırmak için), "serbest hormon hipotezi" D vitamini için de geçerlidir. Sadece serbest, bağlanmamış D vitamini biyolojik olarak aktiftir çünkü hücre zarından geçebilir ve nükleer D vitamini reseptörünü uyarır. DBP'ye bağlı D vitamini hücre içine giremediği için biyolojik fonksiyon gösteremez. D vitamininin % 95 ila 99'u D vitamini bağlayıcı proteine (DBP) bağlanır, daha küçük bir kısmı da (% 1’den az) albümine bağlanır (Şekil 1). D vitamininin yaklaşık% 1'i serbest olarak bulunur.

Taşıma proteinlerine (albümin ve özellikle DBP) bağlı D vitamini, hücre zarlarına nüfuz edemediği için vücudun hücrelerine hemen ulaşamayan bir rezervuar olarak kabul edilir. Bağlı D vitamini, ne hücre içinde 1,25-dihidroksi D3 vitaminine (kalsitriol) dönüşebilir ne de hücre içi D vitamini reseptörüne 25-hidroksi D3 vitamini (kalsidiol) olarak bağlanabilir.

D vitamini reseptörü (VDR), hücre içi yerleşim gösteren steroid reseptörleri, nükleer reseptör ailesi grubundandır. Bu nedenle sadece hücre içine girebilen serbest D vitamini reseptöre bağlanıp, biyolojik aktivite gösterebilir.

Şekil 2 D vitamini metabolizması, serbest D vitamininin önemi. D vitamini reseptörü (VDR), hücre içi yerleşim gösteren steroid reseptörleri, nükleer reseptör ailesi grubundandır. Bu nedenle sadece hücre içine girebilen serbest D vitamin reseptöre bağlanıp, biyolojik aktivite gösterebilir.

DBP konsantrasyonu östrojen gibi hormonlar tarafından düzenlenir. DBP karaciğerde sentezlenir ve bu nedenle düzeyi karaciğer fonksiyonlarından da etkilenir. Yüksek proteinürisi olan böbrek hastalıklarında, DBP idrarla atılır. Aynı zamanda DBP'nin konsantrasyonu ve bağlanma afinitesi genlerimize de bağlıdır. Tüm bu farklılıklar, serbest, biyolojik olarak aktif D vitamininin şimdiye kadar ölçülen toplam D vitamini ile korelasyonunun tatmin edici olmadığı anlamına gelir.

Bu, özellikle çocuk doğurma yaşındaki kadınlar ve hamile kadınlar (DBP oluşumunun östrojen bağımlılığı) ve böbrek ve karaciğer fonksiyon bozukluğu olan hastalar için geçerlidir. Serbest vitamin düzeyleri, hastanın genetik geçmişinden ve özellikle biyolojik rahatsızlıklardan bağımsızdır ve D vitamini reseptörü ile etkileşen biyolojik olarak aktif D vitaminini yansıtır.

Serbest D3 vitamini (fD3) artık rutin olarak kanda ölçülebilir. Bu ELISA testi için kullanılan tespit antikoru, Vitamin D Bağlayıcı Protein (VDBP)'ye bağlı D vitamini ile bloke edilen 25-hidroksi-vitamin D'nin moleküler bir kısmına bağlanır.

Vitamin D ile ilgili doğru kapsamlı bir değerlendirme için, 25 OH Vitamin D, serbest Vitamin D ve Vitamin D Bağlayıcı Protein (VDBP) düzeylerinin birlikte değerlendirilmesi önerilir.

Şekil 3 25 OH Vitamin D düzeyi normal olmasına rağmen serumda serbest D Vitamini düzeyi düşük bulunmuştur. D vitamini bağlayıcı protein düzeyinin yüksek olması muhtemelen serbest D vitamini oranının azalmasının nedenidir.

D3 vitamini takviyeleri, serbest ve dolayısıyla biyolojik olarak aktif serbest D vitamin düzeylerine dayanmalıdır. Özellikle düşük normal 25-OH D vitamini değerlerine sahip hastalarda, serbest D vitamini, D vitamini ikame dozunu değerlendirmek için önemli bir rehber olur (Şekil 3).

• D vitamini eksikliğinin klinik şüphesi
• Doğru takviye dozunu ve takviyeyi belirlemek için
• D vitamini takviyesi için hedefi izleme, takip için
• D vitamini takviyesi 25-OH D3 vitamini artışına yol açmadığı hastaların açıklığa kavuşturulması için

Örnek:
- 2 mL tam kan
- Serbest D vitamini tam kan veya serumda oda sıcaklığında 48 saate kadar stabildir.

Literatür:
• BOUILLON R. (2016), Free 25-hydroxyvitamin D: impact of vitamin D binding protein assays on racial genotypic associations, JCEM, http://dx.doi.org/10.1210/jc.2016-1104.
• SOLLID S.T. (2016), Effects of vitamin D binding protein phenotypes and vitamin D supplementation on serum total 25(OH) D and directly measured free 25(OH)D, Eur. J. Endocrinol. April 1, 174:445-452.
• ALOIA J. (2015), Free 25(OH)D and the Vitamin D Paradox in African Americans, J. Clin. Endocrinol. Metab. 2015 Jul 10:JC20152066.
SCHWARTZ J.B. (2014), A comparison of direct and calculated free 25(OH) Vitamin D levels in clinical populations, J. Clin. Endocrinol. Metab., 99(5):1631-7.• BIKLE D. (2013), Variability in free 25(OH) vitamin D levels in clinical populations, J. Steroid Biochem. Mol. Biol., S09600760.
• BIKLE D., Gee E, Halloran B, Haddad JG. Free 1,25-dihydroxyvitamin D levels in serum from normal subjects, pregnant subjects, and subjects with liver disease. J Clin Invest 1984;74:1966–71.
• SCHWARTZ J.B. (2014), A comparison of direct and calculated free 25(OH) Vitamin D levels in clinical populations, J. Clin. Endocrinol. Metab., 99(5):1631-7.
• BIKLE D. (2013), Variability in free 25(OH) vitamin D levels in clinical populations, J. Steroid Biochem. Mol. Biol., S09600760. • BIKLE D., Gee E, Halloran B, Haddad JG. Free 1,25-dihydroxyvitamin D levels in serum from normal subjects, pregnant subjects, and subjects with live