Gıda İntoleransının/Gıda Duyarlılığının Gizli Belirtileri

Size hangi gıdalar dokunuyor, biliyor musunuz?

Gıda intoleransı ve gıda duyarlılığı düşünüldüğünden daha yaygın bir durumdur. Her on kişiden kişiden birinde gıda intoleransı/duyarlılığı olduğu tahmin ediliyor. Pek çok kişi bu duruma bağlı belirtilerden kimi zaman çok rahatsız olsa da ne yapmaları gerektiğini bilmediklerinden çaresizlik içerisinde kalabilirler.

Gıda intoleransı/duyarlılığı (bağışık sistemiyle ilgili başka bir durum olan) gıda alerjisiyle karıştırılmamalı. Gıda intolransı reaksiyonu kişinin belirli gıdaların içerisinde bulunan bileşiklere veya kimyasalların vücudun tolerans eşiğini aşması durumunda ortaya çıkan tepkiler olarak tanımlanabilir. Alerji semptomları genellikle ilgili alerjeni içeren gıdaların alınmasından sonra derhal görülürken gıda intoleransı/duyarlılığı durumunda semptomlar ilgili gıdanın yenilmesinden saatler – hatta günler – ortaya çıkabilir.

Eğer siz de aşağıdaki belirtileri zaman zaman yaşıyorsanız bir gıda intoleransınız olması mümkündür:

1. Günde üç defadan çok acilen tuvalete gitme ihtiyacı duyuyorsanız. Gıda intoleransı bulunanlarda sık tuvalete gitme ihtiyacı olabilir. Bu kişiler tuvalete gidemeyecekler bir yerde iseler bu ihtiyaçlarını gideremeyeceklerinden genellikle her hangi bir şey yiyip içmekten kaçınırlar.  Gıda intoleransının en doğrudan ve hızlı belirtisi dijestif stres denen şiddetli karın ağrısı, gaz, şişkinlik ve ishal görülmesidir –  bunlar aynı zamanda Hassas Bağırsak Sendromunun (IBS) işaret edebilirler
Hassas Bağırsak’ın   (IBS; İritabl Kolon Sendromu) FODMAP olarak bilinen fermante olabilen, iyi emilmeyen karbonhidratlardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Düşük FODMAP diyeti, IBS’nin bilimsel olarak kanıtlanmış tek diyet tedavisi olup başarı oranı %76’ya kadar çıkmaktadır.

2. Yaygın kronik kas ve eklem ağrılarınız varsa.  Fibromiyalji her yüz kişiden 6’sını etkileyen bir durum olup özellikle orta yaşlı kadınlarda sık görülmektedir. Vücudun belirli bir bölgesiyle ilgili olmayan uzun dönemli ve yaygın ağrılarla kendini belli eder. Birçok fibromiyalji hastası semptomlarının yedikleri gıdalarca tetiklendiğini bildirmektedir. Bir çalışmada fibromiyaljisi olanların neredeyse %50’si kendilerindeki belirtilerin belirli gıdaları yedikten sonra kötüleştiğini bildirmişlerdir. Gıda duyarlılıklarınız neler olduğunu bilmek ve fibromiyaljiyi tetikleyen gıdalardan tümüyle uzak durmak bu durumun tedavisi için en önemli şey olabilir.

3. Kafeinden aşırı uyarılıyorsanız. Kafeinin bir uyarıcı olduğu sır değildir. Ama bazı kişiler kafeinden aşırı etkilenir. Bunun nedeni, kafeini metabolize etme hızının genleriniz tarafından belirlenmesidir. Bazı kişilerde kafein metabolizması yavaştır.  Bu da vücudunuzun kafeinli içecekleri iyi tolere edemediğiniz anlamına gelir. Kafeini “yavaş metabolize eden” kişilerde koyu bir kahve sindirimle ilgili sıkıntılara, terleme, kan basıncında artış ve düzenli tüketilirse kalp hastalığı riskinde artışa neden olabilir.

4. Yemeklerden sonra sık baş ağrısı, migren atakları. Gıda intoleransının en sık semptomlarından biridir. Baş ağrınızı tetikleyen gıdaları bilirseniz onları beslemenizden çıkararak bu durumdan büyük ölçüde kaçınabilirsiniz. Ayrıca işlenmiş ve hazır gıdaların içerisinde bulunan bir gıda katkısı olan Monosodyum Glutamat (MSG) en bilinen kimyasal başağrısı tetikleyicisidir. Gıda üreticileri bu maddenin ismini çoğu zaman değiştirerek etiketlere yazmaktadır. Etiketlerin üzerinde bulunan hidrolize protein, maya ektraktı, maya özütü, doğal tatlandırıcı, kazeinat gibi bu maddeyi gizleyen isimlere dikkat edilmelidir. Glutamata karşı duyarlığı olanlar kas ağrısı, uyuşma, hissislik ve halsizlik şikayetleri yaşayabilir. Çin ve uzakdoğu yemeklerinde sık kullanılan bir katkıdır. Semptomlar yemek yendikten saatler sonra ortaya çıkabilir.

5. İyi uyumanıza rağmen kendinizi yorgun hissediyorsanız. Aşırı yorgunluk gıda intoleransının bir semptomu olabilir. Sadece fiziksel değil zihinsel ve ruhsal yorgunluk ve tükenmişlik hissi gıda duyarlılığıyla ilişkili durumlardır. Kronik yorgunluk sendromu denen uzun süreli yorgunluğun yanı sıra fibromiyalji ve hassas bağırsak yakınmaları da varsa bu yakınmaların altında büyük olasılıkla bir gıda duyarlılığı bulunmaktadır. Genetik, enflamasyon, stres gibi faktörlerin yanısıra belirli gıdalar kronik yorgunluk sendromunu tetiklemektedir.

6. Çölyak hastalığı negatif olsa bile tahıl ürünleri size dokunuyorsa. Gluten buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein olup duyarlı kişilerde sindirimle ilgili yakınmalara neden olur. Çölyak hastalığı olanlar bu hastalığa özgü laboratuvar testleriyle saptanabilir. Ancak çölyak bulunmayan kişilerin %13 kadarında Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı [Non-Celiac Gluten Sensitivity] veya Gluten İntoleransı denen durum söz konusudur. Mekanizmaları çölyak hastalığından farklı olmakla birlikte semptomları çok benzerdir. Gluten içeren gıdalara karşı hassas olanların ayrıca FODMAP içeren gıdalardan uzak durmalarında fayda vardır.

7. Tiroidiniz az çalışıyorsa (hipotiroidizm). Tiroid bezinin yeterli tiroid hormonu üretmediği bir durum olan hipotiroidi olgularının önemli bir bölümünü Hashimoto Tiroiditi denen otoimmün bir hastalık oluşturmaktadır. Hashimoto ile gluten intoleransı (ve çölyak hastalığı) arasında güçlü bir bağlantı olduğunu gösteren çalışmalar vardır. Çölyak hastası olanların %16’sında tiroide saldıran antikorlar bulunmaktadır. Gluten içermeyen beslenme tarzıyla anti-tiroid antikorlarda azalma olduğu da gösterilmiştir.

8. Süt ve süt ürünleri midenizi rahatsız ediyorsa. Sütün içerisinde bulunan laktozun (süt şekeri) düzgün bir şekilde sindirilmesi için laktaz enzimi gereklidir. Ancak insanların %65 kadarında bebeklikten sonraki yaşamlarında laktoz sindirimiyle ilgili az ya da çok güçlük yaşanır. Bu oran Asya ırklarında %90’lara kadar yükselir. Laktoz intolerans olarak bilinen bu durum en yaygın gıda intoleransları arasındadır. Sütlü gıdalara karşı reaksiyonun şiddeti kişiye gör değişkendir. Laktoz intoleransı olanların çoğunda hassas bağırsak sendromundakine benzer mide bağırsak şikayetleri görülür.

9. Romatoid artrit  şikayetlerinde artış olduysa. Romatoid artrit genetik ve çevre tetikleyicilerin bir kombinasyonuyla gelişen kronik bir hastalıktır. Hashimoto ve çölyak hastalığında olduğu gibi belirli gıdalara karşı oluşan otoimmün yanıtın bu hastalığın semptomlarını tetiklediği düşünülmektedir.

Romatoid Artrit hastalarında eklemlerde ağrı ve şişliğe neden olan eklem iltihabını uzatan veya alevlendiren bir enflamatuar immün yanıtın belirlli gıda duyarlılıkları tarafından tetiklenmesi mümkündür. Birçok hasta belirli gıdaları tükettiklerinde şikayetlerinin arttığını fark etmektedir.  Romatoid Artritli hastaların gıda duyarlılığı testi yaptırmaları ve duyarlı oldukları gıdalardan uzak durmaları önerilir.

10. Deri döküntüsü, egzama veya başka cilt sorunlarınız varsa. Cildimizle ilgili kaşıntı gibi reaksiyonları çoğunlukla gıda alerjilerine bağlarız. Ancak bugün gıda duyarlılıklarının da (egzama gibi) cilt reaksiyonlarına yol açabileği bilinmektedir. Bunlar alerjide olduğu gibi gıdanın yenmesinden sonra hemen değil, daha geç ortaya çıkar. O nedenle sebep – sonuç ilişkisini kurmak güç olabilir.

Gıda intoleransı olanlar çoğu zaman bu gıdaların belirli bir miktarını semptom tolere edebilirler ve semptom görülmez. Ama dokunan besinden çok fazla yedikleri zaman semptomlar ortaya çıkmaya başlar.

Gıdalarda bulunan doğal  maddeler olan salisilat ve histamin ciltle ilgili belirtilerden sorumlu olan iki bileşiktir. İnsanların %2.5’inde salisilat ve %1’inde histamine karşı duyarlılık vardır. 

Bu maddeleri gıdalardan tümüyle uzaklaştırmak mümkün değildir, eğer belirli gıdalar yendiğinde kızarıklık, kaşınma veya sindirimle ilgili şikayetler olabilir. Domates, biber, patlıcan başlıca salisilattan zengin gıdalar arasındadır.

11. Sarımsak ve soğan dokunuyorsa.  Soğan ve sarımsak sindirim şikayetlerine en sık neden olan gıdalar arasında yer alır. Ancak bunlar hem değerli besin öğeleri içermeleri hem de yemeklere lezzet katmak için sık kullanılan sebzelerdir. Sıklıkla sindirim rahatsızlığına neden olan FODMAP denen fermante olabilen oligosakarit, disakarit, monosakarit ve poliyollerden zengin olan bu gıdalarda duyarlı olanlarda semptomları tetikleyen fruktanlar da mevcuttur.